Özgürlük Araştırmaları Derneği’nin yayımladığı 'Türkiye Parti Sisteminde İstikrar Sorunu' adlı akademik çalışma çarpıcı sonuçlar ortaya koydu. Siyasi partilerin 2002 ile 2015 yıllarındaki seçimlerde seçmeninin hareketliliği (oynaklığı) il il tespit edildi. Buna göre en 'oynak' seçmenin MHP’de, en ‘sadık’ seçmenin ise CHP’de olduğu kaydedildi. AK Parti’nin en istikrarlı seçmeni ise Doğu Karadeniz illeri.

Ege Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi (İ.İ.B.F) Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Tanju Tosun, Prof. Gülgün Erdoğan Tosun ile Siyasi Tarih Anabilim Dalı'nda Araştırma Görevlisi Yusuf Can Gökmen’ın imzaları ile yayımlanan raporda seçmeninin hareketliliği (oynaklığı) incelendi. “Türkiye siyasetinin en temel sorunlu alanlarından biri parti sistemidir. 1946’dan günümüze rekabetçi parti sistemine yönelik olarak askeri darbeler gibi dışsal müdahaleler ve parti iç yapılarındaki içsel dinamikler parti sisteminin kurumsallaşamamasına neden olmuştur.” tespiti ile başlayan raporda 2002’den 2015’e yapılan 4 genel seçim sonuçları veri alınarak, illerdeki seçmen hareketliliğin fotoğrafı çekildi ve parti sisteminde oynaklık çeşitli boyutlarıyla ele alındı.

1 Kasım seçimlerine ilişkin yapılan kamuoyu araştırmaları bulgularında partilerin oy güçlerinde radikal değişimlerin yaşanmayacağını göstermesi nedeniyle, muhtemelen 1 Kasım’da da benzer bir oynaklığın açığa çıkma ihtimali olduğu vurgulandı. Raporda, “Burada özenle vurgulanması gereken husus; AK Parti her ne kadar sosyal bölünmelerin temsilcisi bir parti olarak parti sistemine dahil olsa da, seçmen tabanı içinde azımsanmayacak ölçüde ekonomik gerekçelerle partiye oy veren seçmeni barındırmaktadır.” denildi.

EN OYNAK SEÇMENLER TUNCELİ, AĞRI, VAN, MUŞ VE IĞDIR’DA

2002-2015 ortalamalarına bakıldığında, 13 yıllık dönemde CHP seçmeninin yüzde 5,5’inin, AK Parti seçmeninin yüzde 9,5’inin, MHP seçmeninin yüzde 13,9’unun, HDP çizgisindeki seçmenin ise yüzde 17,7’sinin parti değiştirdiği ortaya kondu. 7 Haziran öncesinde bağımsız adaylarla seçime giren HDP'nin 7 Haziran’da ise parti olarak girmesine dikkat çekilen raporda şu ifadeler yer aldı: “2011-2015 dönemi genel seçimlerine oynaklığın en yüksek düzeyde olduğu ilk 5 il Tunceli, Ağrı, Van, Muş, Iğdır’dır. Tunceli’de 2011 seçimi veri alındığında seçmenlerin yüzde 41’inin, Ağrı’da yüzde 34’ünün, Van’da yüzde 28’inin, Muş ve Iğdır’da yüzde 26’sının parti değiştirdiği görülüyor. Bu dönemde Türkiye oynaklık ortalamasının yüzde 10 olduğu dikkate alındığında, bu illerde ülke ortalamasının 2-4 katı bir seçmen hareketliğinin olduğu söylenebilir. Oynaklığın en düşük olduğu iller ise sırasıyla Rize (yüzde 2.4), Osmaniye (yüzde 4.9), Karaman (yüzde 5,4), Antalya (yüzde 5,5) ve Trabzon’dur (yüzde 5,5).

EN DÜŞÜK OYNAKLIK ÇORUM, KONYA, ANKARA, TOKAT VE KOCAELİ

2002-2015 döneminde iller bazında gözlenen oynaklık bağlamında göze çarpan en önemli hususlardan biri; 2011-2015 seçimlerinde en yüksek oynaklığın gerçekleştiği 5 ilden 4’ünün 13 yıllık periyottaki 4 seçimin ortalamasında da en yüksek seçmen hareketliliğine sahip olmasıdır. Bu iller Tunceli, Ağrı, Van, Iğdır’dır. Diğer yandan, ilgili dönemde oynaklığın en yüksek olduğu iller sırasıyla Tunceli (yüzde 38,7), Ağrı (yüzde 31,8), Bitlis (yüzde 25,4), Iğdır (yüzde 24,3) ve Van (yüzde 23,2)’dır. Aynı dönemde Türkiye ortalamasının yüzde 12,5 olduğu dikkate alınırsa, adı geçen illerdeki hareketli seçmen oranı ülke ortalamasının 12-26 puan üzerinde gerçekleşmiştir. Bunun yanı sıra, 13 yıllık periyotta yapılan 4 seçim ortalamasına göre, seçmen tercihlerindeki oynaklığın en düşük seviyede seyrettiği iller Çorum (yüzde 8,4), Konya (yüzde 8,6), Ankara (yüzde 9,7), Tokat (yüzde 10,1) ve Kocaeli (yüzde 10,3) olup, bu illerdeki oynaklık ülke ortalamasının 2-4 puan altında kalmaktadır."

SAĞ BLOKTA OYNAKLIK YÜZDE 6.5

7 Haziran 2015 seçimlerinde bir önceki genel seçime göre sağ blokta oynaklık ortalamasının yüzde 6,5 olduğu vurgulanan raporda, bunun anlamı ise şöyle açıklandı: "Son seçimde bir önceki seçime göre sağ partilere oy veren 100 seçmenden 6 tanesi bir başka sağ partiye yönelmiştir. Sağ partiler arasındaki oynaklığın en yüksek olduğu iller sırasıyla Ağrı, Erzurum, Kilis, Iğdır ve Van’dır. 2011’e göre 2015’te bir başka sağ partiye oy veren seçmen oranı yüzde 16,3 iken, bu oran Erzurum’da yüzde 14, Kilis’te yüzde 12,6, Iğdır’da yüzde 12,4 ve Van’da yüzde 12,2’dir. Aynı blokta oynaklığın en düşük düzeyde kaldığı iller ise sırasıyla Rize (yüzde 1,3), Osmaniye (yüzde 2,5), Antalya (yüzde 2,8), Karaman (yüzde 3,2) ve Aydın’dır (yüzde 3,4).

SAĞ İDEOLOJİK BLOKTA LİDERLERİN MEMLEKETLERİYLE ÖZDEŞLEŞME DUYGUSU HAKİM

Sağ ideolojik blokta liderlerin memleketleri ile özdeşleşme duygusunun hakim olduğu belirtilen raporda, "Rize’nin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın memleketi, Osmaniye’nin MHP lideri Bahçeli’nin memleketi olduğu hatırlanırsa, seçmen tercihlerindeki hareketliliği tutan dinamiklerden birinin özellikle sağ ideolojik blokta liderlerin memleketleriyle özdeşleşme duygusu olduğunu söylemek abartılı olmayabilir." denildi.

SOL PARTİLERE OY VEREN SEÇMENLER SAĞA GÖRE PARTİ DEĞİŞTİRME EĞİLİMİ DAHA DÜŞÜK

Sol ideolojik bloktaki oynaklık açısından göze çarpan ilk husus; sol partilere oy veren seçmenlerin sağa göre parti değiştirme eğilimlerinin daha düşük düzeyde kalması. Nitekim sağda oynaklık oranı yüzde 6,5 iken, solda bu oran yüzde 3,8 düzeyinde. Bu bloktaki oynaklık, iller bazında incelendiğinde ilk dikkati çeken, 2011-2015 döneminde ülke genelinde oynaklığın en yüksek olduğu 5 ilden 4’ünün sol ideolojik blokta ortak iller olması ve bu illerin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yer alması.

AK PARTİ’NİN EN ‘SADIK’ SEÇMEN KİTLESİ DOĞU KARADENİZ’DE

2002-2015 yılları arasında AK Parti’nin oy oynaklığının Türkiye ortalamasında yüzde 9,5 olduğu bildirilen raporda, şu ifadelere yer verildi: "Bunun anlamı; her seçimde AK Parti’den bir başka partiye geçen ya da bir başka partiden AK Parti’ye gelen ortalama yüzde 9,5’lik bir seçmen kitlesinin bulunmasıdır. İller örneğinde baktığımızda, 2015 seçimlerinde oynaklığın en yüksek olduğu iller Ağrı (yüzde 49,9), Iğdır (yüzde 45), Van (yüzde 41), Diyarbakır (yüzde 40,9), Şırnak (yüzde 39,7) dir. AK Parti seçmeninin en istikrarlı olduğu iller ise AK Parti oynaklığının en düşük olduğu illerdir. Bu iller sırasıyla Karaman (yüzde 1,4), Rize (yüzde 1,4), Bayburt (yüzde 2,6), Giresun (yüzde 2,8) ve Trabzon (yüzde 2,9). Bu veri durum AK Parti’nin en sadık seçmen kitlesinin Doğu Karadeniz’de olduğunun kanıtı."

CHP, İSTİKRARLI SEÇMEN TABANINA SAHİP

CHP’nin oy oynaklığının diğer partilere göre daha düşük düzeyde olduğu vurgulanan raporda, "2007’de yüzde 3,7, 2011’de yüzde 10,7, 2015’te ise yüzde 2 olan değer, 2002-2015 döneminde ortalama yüzde 5,5 düzeyinde. 13 yılda 100 CHP seçmeninden
ancak 5’inin hareketli oluşu, bu partinin istikrarlı seçmen tabanına sahip olduğunu göstermesi anlamında dikkate değerdir. 7 Haziran seçiminde oynaklığın en yüksek olduğu iller Batman (yüzde 78,2), Van (yüzde 64,7), Muş (yüzde 57,9) Mardin (yüzde 57), Ağrı (yüzde 42,3) olmak üzere Doğu, Güneydoğu Anadolu illeridir." denildi.

MHP’DE SEÇMEN HAREKETLİLİĞİ CHP’NİN 3, AK PARTİ’NİN 1.5 KATI

MHP açısından en fazla dikkati çeken nokta ise AK Parti ve CHP ile karşılaştırıldığında oy oynaklığının neredeyse CHP’nin 3, AK Parti’nin 1,5 katı daha yüksek olması. 2002-2015 dönemi ortalaması yüzde 13,9 olan MHP seçmeni konjontürel olarak oldukça hareketli, oynak, bir partiden diğerine (muhtemelen MHP’den AK Parti’ye, kısmen CHP’ye) kaymakta. 2011’den 2015’e MHP seçmeninin en hareketli olduğu iller Tunceli (yüzde 45,7), Zonguldak (yüzde 44,2), Muş (yüzde 41,7), Hakkari (yüzde 36,2 ) ve Şırnak (yüzde 36) olarak sıralandı. Oynaklığın yüksek oluşunun nedeni ise seçim çevrelerinde düşük olan oy oranında gerçekleşen sınırlı bir artışın oynaklık katsayısını yükseltmesinden kaynaklandığı belirtildi. MHP oynaklık katsayısının son seçimde en düşük olduğu iller ise Bolu (yüzde 0,4), Aydın (yüzde 0,5), Osmaniye (yüzde 0,6), Rize (yüzde 1,6), Antalya (yüzde 2).

DEHAP-HDP ÇİZGİSİNDE GÖZLENEN OYNAKLIKTA BAŞI ÇEKEN İLLER; DÜZCE, UŞAK VE ÇANKIRI

HDP için oynaklığın doğu illerinde daha düşük gözlemlendiği vurgulanan raporda, şunlar kaydedildi: "2007’de yüzde 8,6, 2011’de yüzde 10,7 ve 2015’te yüzde 33.7 olan oynaklık katsayısı 2002-2015 döneminde ortalama yüzde 17,7 düzeyindedir. Aynı çizgide gözlenen yüksek oynaklık büyük ölçüde 2015 seçimlerinde HDP’ye başka partilerden yönelen seçmenden kaynaklanmaktadır. Aynı çizginin 13 yıllık dönem içinde seçmen hareketliliğini iller bazında incelediğimizde, en yüksek oynaklığın Düzce (yüzde 96,1), Uşak (yüzde 96,1), Çankırı (yüzde 96) Bartın (yüzde 95,8), Karaman (yüzde 95,1)’da gerçekleşmesi dikkate değerdir. En düşük hareketlilik ise Hakkari (yüzde 11), Muş (yüzde 11,4) Diyarbakır (yüzde 11,7), Siirt (yüzde 11,9) ve Mardin (yüzde 12)’dir. Bu illerin Kürt seçmenlerin yoğunlukta olduğu iller oluşu ve oy tabanının tüm seçimlerde çok güçlü olduğu hatırlanırsa, oynaklığın düşüklüğü daha iyi anlaşılabilir.”